چندی است که مشغول رونویسی خاطرات تقیزاده هستم. هم فال است و هم تماشا. هم با نوشتن مطلب از انبوه جزئیات تاریخی چیز بیشتری در مغزم میماند و هم برای اولین بار ملِل را بطوری جدی به کار گرفتهام و گام به گام با آن بیشتر آشنا میشوم.
گفتم در میانهٔ کار از این زنگ تفریح استفاده کنم و نفسی تازه کنم و نیز تجربیاتم را در مورد کار با ملِل با شما درمیان بگذارم.
این تاپیک را برای «آموزش ملِل» باز نکردهام. خودم در این رشته بسیار مبتدی هستم و هنوز خیلی چیزها هست که نمیدانم. این تاپیک برای «آموزش» نیست. برای «خودآموزی»ست. این تاپیک برای کاربران فارسی زبان ملل است که دانستههای خود را با یکدیگر در میان بگذارند و از یکدیگر چیز یاد بگیرند.
از خود پرسیدم که آیا من در آغاز کار رونویسی این کتاب چه چیزی لازم داشتم که کارم را راحتتر کند؟ این تاپیک با پاسخ به این پرسش شروع میشود: من یک برگ سفید برای نوشتن لازم داشتم که نداشتم! پس گام اول در اختیار داشتن یک برگ سفید است.
لوگوی نرمافزار ملِل یک ماشین تحریر است. این زیربنای تفکر سازندگان این نرمافزار بوده است. چیزهای دیگری که به مرور زمان به ملِل اضافه شده یا نشده است، تحت تأثیر فشار بازار مصرف است ولی زیربنا همان ماشین تحریر است و ماشین تحریر با قرار دادن یک برگ کاغذ در بالای آن شروع به کار میکند.
وقتی ملِل را برای اولین بار نصب کرده و باز میکنید، پنجرهای با الگوهای (templates) برگهای مختلف باز میشود که شما یکی را انتخاب میکنید. الگوی پیشفرض معمولاً یا Default است (قطع A4 استاندارد اروپا) و یا Default letter (استاندارد امریکا). اما این الگوها تنها الگوی «قطع» و اندازهٔ برگ نیستند. این الگوها شامل مجموعهای از پیشفرضها از جهت نگارش گرفته تا نوع فانت و اندازهٔ تیتر و زیرتیتر و شیوهٔ شمارش و درجه بندی مطالب و غیره و غیره هستند. یک نویسندهٔ انگلیسی زبان یک برگ را انتخاب میکند، این برگ با یک Default set باز میشود و در لحظه همه چیز برایش مهیاست. اگر بخواهد تغییری در سامانههای متن بدهد، میتواند آن کار را سر فرصت و بعداً انجام دهد. یا خیلی ساده با تغییری در پالِتهای کنترل کاراکتر و پاراگراف و صفحه و غیره، در همان لحظه این تغییرات را وارد کند. اما برای یک نویسندهٔ فارسی چنین نیست. این Default set همهٔ جزئیاتش به هم مربوط میشوند و همهٔ این جزئیات برای نگارش چپ به راست و حروف لاتین تنظیم شدهاند. تغییر دادن یک جزء آن توسط یک کاربر فارسی زبان، آن جزء از تنظیمات را در ناهماهنگی با مجموعهٔ دیگر جزئیات قرار میدهد.
این است که من این برگ Default ملِل را برداشتم و همهٔ جزئیاتش را برای نگارش فارسی تنظیم کردم. هیچ تغییری در مبنای این تنظیمات ندادم، اندازهٔ فانت پیشفرض همانی است که در Default ملِل است، اما فانتهای پیشفرض را از فانتهای لاتین به یک فانت فارسی (XB Zar) تغییر دادهام. حتی از فانتهای متنوع استفاده نکردم چون کاربر فارسی زبان میتواند به سلیقهٔ خود این کار را بکند. ولی اگر نکند، هیچ چیزی مغایر با سیستم نگارش فارسی رُخ نخواهد داد. ایدهٔ اصلی این بوده است.
پس در اینجا من تنها به نکاتی میپردازم که در دیفالت فارسی با دیفالت ملِل متفاوت است.
در Paragraph Style من برای Title انواع مختلفی درست کردهام. نیاز به آن در جریان رونویسی این کتاب پیش آمد و لزوماً چیزی اساسی نیست. ولی آن ویژکیهای Title در Default set به Title simple منتقل شده است. البته همهٔ تیترها تراز وسط شدهاند که فکر کردم برای فارسی معمولتر است.
Paragraph Style دیگری که در دیفالت ملِل وجود ندارد و من به دیفالت فارسی اضافه کردهام Regular couplet است. این یکی را اینجا کمی توضیح میدهم چون بدون توضیح غیر قابل استفاده است… و دیگر حرفی فعلاً نخواهد ماند تا دوستان این «برگ سفید» فارسی را نصب کرده باشند و همگی در گفتگوها نقطه شروع مشترکی داشته باشیم. گفتم «برگ سفید» ولی در واقع من از همان آغاز کار رونویسی خاطرات تقیزاده رنگ زمینهٔ برگ را عوض کرده بودم زیرا رنگ سفید روی مونیتور بسیار نورانی است و در دراز مدت چشم را خسته میکند. این است که من کارم را با برگی شروع کردم که رنگ کاغذ روزنامهٔ پریروز را دارد! اما هر دو نوع سفید و رنگی الگوها را در بسته قرار دادهام چون باید بدانید که این رنگ زمینه چاپ میشود و اگر بخواهید چاپ کنید خرج جوهر چاپگر شما سر به فلک خواهد زد! عوض کردن رنگ زمینه هم در Style set غیر ممکن است. این تنها در پالت Page ممکن است و کلی هم مکافات دارد. تا یادم نرفته لینک بستهٔ «واژهپرداز ملل» را اینجا میگذارم.
https://dl.dropboxusercontent.com/u/536 ... %D9%84.zipاما در بازگشت به موضوع پاراگراف استایل Regular couplet یک برگ سفید برگ سفید فارسی نیست اگر برای نوشتن ابیات شعر فکری نکرده باشد! فکری که من کردهام ابتکار جدیدی نیست، ولی کار نوشتن شعر فارسی را کمزحمتتر میکند. اگرچه بیزحمت نیست.
دوستی میگفت که در یکی از نسخههای قدیم Word مایکروسافت باگی وجود داشت که باعث میشد خط آخر پاراگراف هم در تنظیم «تراز کامل» تراز میشد. یعنی اگر خط آخر پاراگراف دو کلمه هم بیشتر نبود، یکی در منتهای سمت چپ و دیگری در منتهای سمت راست قرار میگرفت! البته مایکروسافت خیلی زود این باگ را رفع کرد ولی آنهایی که دنبال راهکار برای نوشتن مصراع تراز در شعر فارسی بودند فشار آوردند که مایکروسافت آن باگ را به عنوان یک «گزینه» در تنظیمات وُرد بگذارد که گویا هنوز هم هست و کلی از مشکلات نوشتن شعر فارسی را کم میکند. گویا force justify نام دارد.
زیرا در واقع در این روش که برای نوشتن ابیات فارسی با استفاده از ستونهای یک Table کاربرد دارد، هر مصراع حکم یک پاراگراف تک خطی را دارد (خط آخر پاراگراف هم هست) ولی باید از یک انتها به انتهای دیگر کشیده شود.
ملل متأسفانه این باگ را ندارد و باید ترتیبی داد که مصراع شعر خط آخر پاراگراف نباشد. برای این کار در آخر هر مصراع یک Line break وارد میشود تا پاراگراف یک خطی به پاراگراف دو خطی تبدیل شود و خط اول طبعاً justify میشود. خط دوم خالی میماند. توضیحات بیشتر در خود عکس ضمیمه آورده شده است و اینجا مطلب من تمام میشود.