نسخهٔ دوم قلم‌های سری X

[saba]

بهنام جان سلام

من بدون اینکه از اصول فنی و تکنیکی قلمسازی و یونیکد و مسائل مربوط به آنها کوچکترین آگاهی داشته باشم و با توجه به اینکه از دخالت در اموری که از انها هیچ شناختی ندارم بشدت احتراز میکنم ،نکته ای را در رابطه با واژه های فارسی ،لازم میدانم که اشاره کوچکی به آن بکنم . شمار بسیاری از واژه های زبان فارسی (اگر نه تمام آنها)که امروزه در ظاهر نوشتاری و گویشی شان به «الف»ختم میشوند ،در حقیقت فرم صیقل خورده ای هستند که در رهگذر زمان و زبان کوچه ، بخشی از هویت ازلی خود را از دست داده اند و این به آن معنی است که این واژه ها در هنگام پیدایش، نما و شخصیت دیگری داشته اند .در متون کهن تر واژه ای بنام «پا» نداریم ،یا «جا» یا«خدا».....آنچه که هست «پای»است و «خدای» و «جای»و «سزای» و «ابنای» و الخ .....در نتیجه هنگامی که مینوشته اند «پای من» یا «جای من» این فقط کسره بوده که پس از یای آخربه آنها تعلق میگرفته و نه «ی و کسره».
«خدای را عزوجل »
«پای بر چشم ما بنه»
«او را جای گذاشت»
«آن قوم را سزای این نبود»

[Behnam]

اتفاقاً من وقتی مثال «جای» را آوردم مطمئن بودم که کسی این نکته را یادآور خواهد شد! صبا جان خلاصهٔ بحث من می‌تواند به این صورت مطرح شود که فرض کن من روی صفحه‌کلیدم کلیدی برای «اضافه» داشته باشم. از واژهٔ اضافه هم چندان دل خوشی ندارم ولی بهرحال این نام دستوری آن است. واژهٔ «پیوند» شاید بهتر باشد. بهرحال بگذریم.
حالامن این کلید «اضافه» یا «پیوند» را دارم، اگر بخواهم تایپ کنم «پای بر چشم ما بنه»، از همین «ی» استفاده می‌کنم. اگر هم بخواهم آن را پیوند دهم و بنویسم «پای من» ولی باز منظورم «پای» باشد و نه «پا»، تایپ می‌کنم پ+ا+ی و بعد «پیوند». اگر هم منظورم «پا» باشد تایپ می‌کنم پ+ا+پیوند. در مورد اول، پیوند بصورت کسره (و بصورت اختیاری) زیر «ی» خواهد نشست که معمولأ کسره مفروض است و ظاهر نمی‌شود. در مورد دوم هم که پیوند بصورت «ی» ظاهر خواهد شد که بهرحال این «ی» هم کسره در آن مفروض است (مگر در گویش‌های متفاوت). همین کلید «پیوند» پس از «خانه»، اگر ساخت من باشد بصورت یٔ کوچک ظاهر خواهد شد و اگر ساخت شاملو باشد بصورت یٔ بزرگ. کلید «پیوند» بیشترین مصرفش را در اموری دارد که هرگز رؤیت نخواهد شد. مثلاً میان نام و نام فامیل. و کلاً کسرهٔ اضافه نیازی به این ندارد که نمایش داده شود. «ی» اضافه چرا. من نمی‌گویم که کلید «پیوند» همهٔ مشکلات فارسی را حل خواهد کرد. ولی برای علامتی که آشکارا در فارسی استفاده دارد و بود و نبودش معنای عبارت را تغییر می‌دهد کُدی در اختیارمان می‌گذارد که در نبودش ما در بیان درست منظورمان همواره در چالش هستیم.

[Reza.Y]

نمی‌دانم می‌شود به یونیکد فشار آورد که در آینده نزدیک چنین کاراکتری (ی دم بریده اضافه روی ه چسبان) را تعریف کند. به نظر من باید ساختار همان طور که برای کسره و فتحه هست بماند. یعنی این‌ها کاراکتر مستقل داشته باشند و این همزه روی ه از این یکدستی تبعیت نمی‌کند (نمونه مشابه می‌شناسی؟).

[Behnam]

رضا ایدهٔ خوبی نیست. یونیکد هم اکنون برای یک نوع از انواع ه چسبان با همزهٔ بالا کُد دارد. تعریف آن این است که این همزه در هر چهار شکل اول و وسط و آخر و تنهای حرف در بالای آن می‌نشیند. اگر آن را برای یٔ کوچک هم بخواهد تعیین کند به همین صورت خواهد بود. (U+06C2) که در سری ایکس۲ هم موجود است.
اگر منظورت این است که یٔ کوچک حساب مستقلی از بقیهٔ حروف اضافه داشته باشد، خُب چرا پای ه را وسط بکشیم. همانطور که امروز در «خانهٔ من» به غلط از همزه استفاده می‌کنم، می‌توان از کُدی استفاده کرد که ویژهٔ یٔ کوچک باشد. ولی به نظر من اگر بناست که یونیکد را به دادن کُد جدیدی راضی کنیم، چرا این زحمت را برای کل موضوع «پیوند» نکنیم؟ یا دست کم برای هر آنچه که به «ی» مربوط می‌شود.
کمی فکر کردم دیدم این کُد «پیوند» می‌تواند موضوع گویش های مختلف را هم حل کند. اگر پیوند علامت خودش را داشته باشد، دیگر هرکس هر جوری که دوست داشت می‌تواند آن را تلفظ کند. اما روی این باید بیشتر فکر کنم.

[Reza.Y]

بهنام منظور من دقیقا حرف توست. که این u\06c2 اصلا سنخیتی با بقیه حروف ندارد. حرف من این است که این ی کوچک باید مثل کسره باشد. به هر چیزی هم بشود چسباندش. چون هم اضافه است، هم قابل حذف است و هم در ایندکس کردن راحت حذف می‌شود.

[Behnam]

خُب ایدهٔ تو، تا این مرحله، عیناً شبیه چیزی است که من برای مدتها در سر داشتم. ولی از آنجا که دیالوگ با یونیکد از طریق من نمی‌گذرد و دولت ایران نمایندگان رسمی نزد یونیکد دارد، در این دوران رکود به چیزهای دیگری هم اندیشیدم. مثلاً اینکه استدلال برای یٔ دُم بریده تا چه اندازه برای یونیکد قانع کننده است و تا چه اندازه برای فارسی مفید.
من همین الاًن با قلم‌هایی که ساخته‌ام و با استفاده از همزه (که آن هم در ایندکس کردن حذف می‌شود) کارم کاملاً راه افتاده است. قلم‌هایی هم که ساخته‌ام بجای همزه همان یٔ دم بریده را نمایش می‌دهند. پس دشوار است که به یونیکد بگویم این درخواست کُد تنها برای یک «نقش» مشخص است و نه یک «شکل» مشخص که هم‌اینک برایم مهیا شده است. وقتی در زمینهٔ «نقش» این کُد درخواستی اندیشه کردم، دیدم این واقعاً نمی‌تواند تنها در مورد تفاوت آن با همزه توجیه شود چون از دیدگاه سخنگویان رسمی دولت ایران، که یونیکد معیار قرار می‌دهد، بنده اصلاً نباید از این حرف استفاده کنم و باید بنویسم نیم‌فاصله+ی!
گفتم چگونه می‌شود نقش متفاوت آن را توضیح داد، به این نتیجه رسیدم که تنها شیوه‌ای که می‌شود نقش متفاوت آن را به صورتی coherent توضیح داد این است که آن را به تمام موارد مصرف اضافه تعمیم دهم... و از آنجا بود که رفته رفته به ایدهٔ «پیوند» رسیدم.
ناگفته نماند که این «پیوند» هم در ایندکس کردن حذف می‌شود.

[Behnam]

«نازنین» سری ایکس۲ و به عبارت دیگر بستهٔ قلم‌های «کیهان» هم بالاخره بعد از دوباره کاری و سه‌باره کاری آماده شد. فکر می‌کنم از نظر توازن وزن متن فارسی و لاتین، بهترین قلمی باشد که تاکنون ساخته باشم.
یادم هست که احمد می‌گفت چیزی که در فارسی کم داریم قلم درشت است و نه قلم ریز. این است که من سعی کردم با قلم درشت آن واریاسیون‌هایی را درست کنم. نوع سایه از بقیه پر مصرف‌تر است. نوع نوار تنها در اندازه‌های خیلی بزرگ مفید است و نوع پوک هم شاید اینجا و آنجا مصرفی پیدا کند. به هر حال کار من گرافیک نیست و ویژگی اتصال حروف فارسی هم کار را خیلی پر دردسر می‌کند.
ولی با همین‌ها هم یک صفحه‌پرداز خوش سلیقه می‌تواند چیز جذابی درست کند. مهم این است که درشت‌نمایی حروف در هر شرایطی قابل پیش‌بینی است و این امر صفحه‌آرایی را ساده‌تر می‌کند.
http://wiki.irmug.com/index.php/قلمهای_سری_ایکس_نسخهٔ_۲#.D8.AF.D8.B1.DB.8C.D8.A7.D9.81.D8.AA_.D9.82.D9.84.D9.85.D9.87.D8.A7
http://wiki.irmug.com/index.php/X_Serie ... load_fonts

[saeidk]

با سپاس از شما، ظاهراً ویرگول خراب است یعنی بخش گرد پایین ویرگول دیده نمی‌شود.

[Behnam]

نه ویرگول خراب نیست، همین شکلی است. این از تغییراتی است که کیهان نسبت به نازنین دارد. کاراکترهای لاتین نازنین -و کیهان- بر اساس قلم Palatino است که در آن ویرگول و علامت سوال و علامت تعجب به همان صورت هستند که در کیهان آورده شده است. از آنجا که برای من هماهنگی فارسی و لاتین قلم اهمیت داشت، نمی‌خواستم ویرگول و علامت سوال قلم در لاتین به یک صورت باشد و در فارسی به صورت دیگری.
ضمنأ این اولین قلم سری ایکس است که من برای فارسی آن یک ایتالیک طراحی کرده‌ام. چون خط فارسی ایتالیک ندارد من معمولاً همان کاراکترهای معمولی را خَم می‌کنم. یعنی همان کاری که برخی از نرم‌افزارها (خصوصاً روی ویندوز) انجام می‌دهند و ایتالیک مصنوعی درست می‌کنند. از آنجا که Palatino یک ایتالیک واقعی و خیلی خوب دارد، من حروف فارسی را هم سعی کردم که تک به تک با وزن و قافیهٔ ایتالیک لاتین تطبیق بدهم.

[saeidk]

خیلی ممنون.
در خود قلم نازنین اصلی لاینوتایپ برای کاراکترهای انگلیسی از قلم پالاتینو استفاده شده‌ است ولی ویرگول و علامت سوال و... برای نویسه‌های فارسی فرق می‌کند و همان شکلهای معمول هستد.
من اگر نوشته‌ای را تایپ کنم و با این قلم آن را چاپ کنم مطمئنم که همه آن را غلط فرض می‌کنند. استدلال شما درست است ولی عرف معمول فکر کنم با آن مشکل داشته باشد.
درباره قلم ایتالیک هم فکر کنم چون نوشته فارسی از راست به چپ است بهتر است زاویه خم شدن هم به سمت راست باشد.
با سپاس از شما

[Ahmad]

[نمایش]

... ظاهراً ویرگول خراب است یعنی بخش گرد پایین ویرگول دیده نمی‌شود.

با سلام

من نیز اولین اشکالی را که در این خط دیدم و احساس کردم حسابی توی ذوق می‌زند نیز همین ویرگول بود. البته هنوز خط را نصب نکرده و تست نکرده‌ام. در غیر اینصورت قلم خیلی خوبی است. دستت درد نکند بهنام.

احمد

[Behnam]

[نمایش]

درباره قلم ایتالیک هم فکر کنم چون نوشته فارسی از راست به چپ است بهتر است زاویه خم شدن هم به سمت راست باشد.

من این کار را در سری اول ایکس کرده بودم ولی از آنجا که خط ایتالیک به هر حال به نگارش فارسی تعلقی ندارد، و نیز از آنجا که جهت کج شدن آن در لاتین به راست است، وبا توجه به اینکه کج کردن لاتین به راست و کج کردن فارسی به چپ در یک قلم به دلیل کاراکترهای اشتراکی موجود در هر دو نگارش مناسب نیست، برای سری دوم تصمیم گرفتم که همه را به راست کج کنم.
حالا در این نسخهٔ جدیدی که از زر درست کرده‌ام، علاوه بر اضافه کردن Capital letter Eszet که به کُدهای آلمانی اضافه شده است، این تغییرات را داده‌ام:
 حروف لاتین زر را عوض کردم تا وزن بهتری در قیاس با حروف فارسی داشته باشند.
 به درخواست یکی از دوستان عضو Persian Computing که روی لاتک فارسی کار می‌کند، صفر گرد توخالی را بجای صفر کلاسیک گذاشتم که برای نمایش ریاضی صفر قابلیت بیشتری داشته باشد. این صفر توخالی پیشفرض است ولی صفر کلاسیک در گزینه‌های Typography مک و Stylistic Sets پی‌سی در دسترس است که معمولاً برای نمایش درون متن فارسی (اگر خیلی فنی نباشد) جلوهٔ بهتری دارد.
 آن کُدهای پیشنهادی برای فارسی را هم اضافه کرده‌ام که البته هنوز تکلیف روشنی ندارند.
 و البته ایتالیک را دوباره به چپ کج کرده‌ام.

می‌توانید آن را از آدرس زیر بارگیری کنید و به جای XB Zar قبلی نصب کنید تا ببینید چه مزه‌ای دارد. از آنجا که بخش لاتین آن دستخوش تغییرات عمده‌ای شده است، هنوز آن را به عنوان نسخهٔ به روز رسیدهٔ XB Zar ایرماگ نگذاشته‌ام تا ابتدا واکنش دوستان را بسنجم.
http://idisk.mac.com/behnam-Public?view=web
نسخهٔ بولد آن در AAT یک باگ دارد که فردا پس‌فردا رفع خواهم کرد.

[Ilia]

بهنام جان،

من ایتالیک به راست را به این بسیار ترجیح میدهم به دو علت؛ اول اینکه ماهیت خطاطی فارسی بر مایل شدن بطرف راست است و به چپ کج کردن بسیاری از خطوط که ذاتا بطرف راست متمایل هستند از لحاظ طراحی جالب نیست. و دوم همانطور که شما گفتید ترکیب آن با حروف لاتین که به راست ایتالیک میشوند بسیار زشت است. و اینکه حروف لاتین را به راست ایتالیک کنیم هم اصلا ایده خوبی نیست.

اینکه ما در فارسی از راست به چپ مینویسیم دلیل بر آن نیست که همه کارمان برعکس حروف لاتین باشد. بنظر من کاری شما در اول کرده بودی بسیار درست بود. حالا اگر میخواهی یک نسخه جدید اضافه کنی فبها اما امیدوارم که تصمیم نگیری که فونت را به این شکل تغییر دائمی بدهی.

با تشکر از زحماتت،
ایلیا

[Mahmood.Amintoosi]

سلام،

با احترام به نظر الیا، من فرم جدید ایتالیک به چپ را ترجیح می‌دهم.
البته من در مورد اینکه "ماهیت خطاطی فارسی بر مایل شدن به طرف راست است" مطمئن نیستم ولی حتی اگر چنین باشد به نظر من از آنجا که هدف ایتالیک نمودن متن، برجسته شدن آن است؛ لذا بهتر است که مایل به راست نباشد. به نظر من متن ایتالیک به چپ نمود بسیار بیشتری نسبت به ایتالیک به راست دارد.

کاربران فارسی‌تک با "ایرانیک" مزیت مایل به چپ است را داشته‌اند ولی کاربران زی‌پرشین که از فونت‌های روی سیستم استفاده می‌کنند از آن بی‌بهره هستند. به نظر من با این تغییری که آقا بهنام داده‌اند، افرادی که اسناد فارسی‌تک خود را به زی‌پرشین تبدیل نمایند راضی‌تر خواهند بود.  

[Behnam]

من شخصاً به تأثیری که روی ایتالیک لاتین دارد حساسیت دارم. در مورد ایتالیک فارسی، از آنجا ما معیاری بومی نداریم، نظر خاصی ندارم. اما به ملاحظهٔ لاتین ترجیح می‌دهم که به راست کج شود. اما به گمانم محمود راست می‌گوید که ملاحظات استتیک به کنار، از نظر نمایشی ایتالیک به چپ در فارسی بیشتر و بهتر خود را متمایز می‌سازد.
یکی از دلایل عمده ای که من این قلم را هنوز نسخهٔ رسمی به روز رسیدهٔ زر نکرده‌ام همین معضل است.