نسخهٔ دوم قلم‌های سری X

[فرامرز]

اصلا در کتاب فارسی اول دبستان دیگر می‌نویسند «خانه‌ی ما» و قید کوچک کردن آن یای میانجی و اشتباه کردنش با همزه را به کل زده‌اند.

[Behnam]

آره فرامرز جان این را می‌دانم. که من اسم آن را گذاشته‌ام شستشوی مغزی!
ولی اینجا بحث بر سر عقیده و سلیقهٔ شخصی نیست. من به عنوان قلمساز همهٔ حروف را در اختیار همه قرار می‌دهم که هرجور که می‌خواهند بنویسند. ولی همزهٔ اضافه یا ی کوچک اضافه با همزه فرق دارد. نه در اصل صدای یکسانی دارند و نه کاربرد یکسانی. شکل آنها هم یکسان نیست. ی کوچک یک یٔ دم بریده است. اگر شباهتی باشد در خط نستعلیق فارسی است که همزه را شبیه ی کوچک می‌نویسند! در نسخ، همانطور که گفتم تکلیفش روشن نشده است. ولی فکر می‌کنم در همین زر برای شکل آن موفق‌تر بوده ام: خانهٔ من. (ضمناً اگر این متن را با زر ببینی، من از همان ی کوچک برای «یٔ دم بریده» استفاده کرده ام که در فقدان آن باید نوشت ی‌ی دم بریده!)
بهر حال بچه‌های دبستانی امروزی هم وقتی بزرگ شدند و خواستند خوشنویسی کنند، شاید به کشف بی‌سابقه‌ای برسند که اگر ی را کوچک و دُم‌بریده کنند و بالای حرف بگذارند قشنگ‌تر است!

[saeidk]

ببخشیدها ولی این گذاشتن «ی» کار بسیار احمقانه‌ای است.
هم قشتگ نیست و هم لازم نیست، چون کسی که می‌نویسد «نامه من» طبق عادت بین نامه و من حرف ی را تلفظ می‌کند. این ی اضافه خیلی کلمات را زشت می‌کند ضمن این که اکثر کسانی که با تایپ آشنا نیستند بین یک کلمه و حرف ی نیم‌فاصله یا همان فاصله مجازی را نمی‌گذارند و این ی پا در هوا می‌ماند.

[Behnam]

به نظر من که پا در هوا نماند هم زشت است. البته موارد استفادهٔ خوبی دارد. مثلاً Safariی من بروز رسیده است. اینجا اگر ی نگذاری متن سکته دارد و یٔ کوچک هم جور در نمی‌آید. من کلاً وقتی احساس می‌کنم که متن سکته دارد یا مفهوم نیست، از اِعراب یا اضافه استفاده می‌کنم. به نظر من اضافه تقریباً همیشه لازم است. البته برای کسی که کتاب صفحه‌چینی می‌کند و مخاطبانش جماعت کتاب خوان و با سواد است، خیلی چیزها را می‌شود مفروض گرفت. ولی فکر نکنم بتوان آن را به همه جا تعمیم داد. در مورد اِعراب مثلاً، من اگر کسره را نگذارم راحت نیستم چون نگرانم مبادا با اَعراب اشتباه شود!
گرایشی هم وجود دارد که سعی دارد فارسی نویسی را با قواعد کامپیوتر تطبیق دهد. من معتقدم که کامپیوتر چیزی جز یک وسیله نیست و کامپیوتر است که باید خود را با فارسی نویسی تطبیق دهد. نیازهایی که زبان فارسی برای دستیابی به قواعد نگارشی دارد را نباید با آن چیزی که برای کامپیوتر ساده‌تر است قاطی کرد. چینی ها این کار را نکردند، ما هم نباید بکنیم. زبان‌هایی هستند که نیازهایشان بسیار برای کامپیوتر پیچیده‌تر از زبان چینی و فارسی است. آنها هم زبانشان را به این خاطر تغییر نداده‌اند. این کامپیوتر است که باید خود را با زبان تطبیق بدهد و نه برعکس.

[aamir]

بهنام جان فونت میترا رو من ندیدم در این لیست. . .یه سرچ کوچیک هم کردم در فروم اما چیزی پیدا نشد

[Behnam]

نه میترا هنوز در نوبت است. اما اگر فقط به AAT نیاز داری در سری اول ایکس میترا هست. در بخش دریافت‌ها زیر عنوان قلم‌های مناسب برای سیستم ۱۰.۳

[Ahmad]

[نمایش]

ببخشیدها ولی این گذاشتن «ی» کار بسیار احمقانه‌ای است.
هم قشتگ نیست و هم لازم نیست، چون کسی که می‌نویسد «نامه من» طبق عادت بین نامه و من حرف ی را تلفظ می‌کند. این ی اضافه خیلی کلمات را زشت می‌کند ضمن این که اکثر کسانی که با تایپ آشنا نیستند بین یک کلمه و حرف ی نیم‌فاصله یا همان فاصله مجازی را نمی‌گذارند و این ی پا در هوا می‌ماند.

با سلام،

من نیز با نظر صادق کاملا موافق هستم و نوشتن «خانه‌ی من» را به جای «خانهٔ من» و «نامه‌ی او» (مثال از صفحهٔ فرهنگستان زبان) را نمی‌پسندم و این شکل نوشتاری را نازیبا می‌دانم. این بدعت نامیمون را که در سالهای اخیر توسط بعضی از نویسندگان و روزنامه‌نگاران مد شده است فکر کنم بیشتر توسط مسعود بهنود و فرج سرکوهی در روزنامهٔ «آدینه» که در دوران رفسنجانی منتشر می‌شد خیلی باب شده بود. فکر کنم هیچ خطاط خوشنویسی حاضر نباشد اینگونه بنویسد نیز فرهنگستان زبان اینگونه نگارش را توصیه نمی‌کند. رسم الخط زبان فارسی باید با اجماع باشد نه اینکه هر کسی آمد شیوه ای مطابق میل خود ابداع کند.

احمد

[GK]

[نمایش]

[نمایش]

ببخشیدها ولی این گذاشتن «ی» کار بسیار احمقانه‌ای است.
هم قشتگ نیست و هم لازم نیست، چون کسی که می‌نویسد «نامه من» طبق عادت بین نامه و من حرف ی را تلفظ می‌کند. این ی اضافه خیلی کلمات را زشت می‌کند ضمن این که اکثر کسانی که با تایپ آشنا نیستند بین یک کلمه و حرف ی نیم‌فاصله یا همان فاصله مجازی را نمی‌گذارند و این ی پا در هوا می‌ماند.

با سلام،

من نیز با نظر صادق کاملا موافق هستم و نوشتن «خانه‌ی من» را به جای «خانهٔ من» و «نامه‌ی او» (مثال از صفحهٔ فرهنگستان زبان) را نمی‌پسندم و این شکل نوشتاری را نازیبا می‌دانم. این بدعت نامیمون را که در سالهای اخیر توسط بعضی از نویسندگان و روزنامه‌نگاران مد شده است فکر کنم بیشتر توسط مسعود بهنود و فرج سرکوهی در روزنامهٔ «آدینه» که در دوران رفسنجانی منتشر می‌شد خیلی باب شده بود. فکر کنم هیچ خطاط خوشنویسی حاضر نباشد اینگونه بنویسد نیز فرهنگستان زبان اینگونه نگارش را توصیه نمی‌کند. رسم الخط زبان فارسی باید با اجماع باشد نه اینکه هر کسی آمد شیوه ای مطابق میل خود ابداع کند.

احمد

با سلام
با نقطه نظر احمد و صادق ۱۰۰ در ۱۰۰ مخالفم و فکر می‌کنم که نوشتاری«ی» کسره را آل احمد به کار گرفت و شاملو رواج داد.

[Behnam]

یک نکته را هم باید در نظر گرفت. ما نسل‌هاست که در متن چاپی بجای خط فارسی نستعلیق، از خط عربی نسخ استفاده می‌کنیم. این خودش کلی محدودیت پیش آورده است. برخی از ابتکارات نویسندگان در زمان و مکان خود دلائلی داشته است. مثلاً حدس من این است که آنها نمی‌خواستند از همزه بجای اضافه استفاده کنند. از این نظر حق داشتند. ولی بجای اینکه به طراحان و بانیان صنعت چاپ سربی فشار بیاورند که شکلی برای یٔ کوچک اضافه برای نسخ ساده که در صنعت چاپ از آن استفاده می‌شد و می‌شود فراهم آورند، یکباره از خیر آن گذشته‌اند و به شیوهٔ دیگری آن را توجیه کرده‌اند که اصلاً کمکی به بهبود شیوهٔ نگارش و رسم الخط فارسی نداشته است.
امروز هم ما در یونیکد از کمبود یک حرف فارسی رنج می‌بریم. ما به یک کُد ویژه برای «اضافه» در یونیکد احتیاج داریم تا آن را به صفحه‌کلیدمان اضافه کنیم. البته در یونیکد یک ترکیب ویژهٔ فارسی کُد ویژهٔ خود را دارد که نام آن در نسخهٔ ۱.۰ یونیکد «ها با همزهٔ بالا» و از نسخهٔ ۱.۱ به اینطرف «ه با یٔ بالا» بوده است. اما گروه فارسی‌وِب و استاندارد دولتی ایران آن را از صفحه‌کلید فارسی حذف کرده‌اند. به انگیزهٔ نادرست و به دلایل درست.
انگیزهٔ نادرست همانا ریشه کنی اضافه در نوشتار فارسی بود که عملاً در کتاب‌های درسی هم به اجرا گذاشته شده است. دلایل درست -اگر به آن نیز اندیشیده باشند- این است که این کُد با ویژگی‌هایی که یونیکد برایش تعیین کرده است کار نگارش فارسی ما را روبراه نخواهد کرد. هدف این کُد فقط و فقط یک چیز است، به رسمیت شناختن اضافه در نمونهٔ «خانهٔ من» و کلاً اضافه روی ه و نه هیچ چیز دیگری.
حال آنکه ما در یونیکد به یک کُد ویژه برای «علامت اضافه» نیاز داریم. تکنیک قلم‌سازی این امکان را فراهم کرده است که ما در هرجا «علامت اضافه» تایپ کنیم، این علامت بنا به جایگاه خود به اشکال متفاوتی ظاهر شود. پس از «پا» در «پای من» بصورت ’ی‘، پس از «دست» در «دستِ من» بصورت کسره، و پس از «خانه» در «خانهٔ من» بصورت یٔ کوچک اضافه. اگر ما این کُد را در یونیکد و صفحه‌کلیدمان داشته باشیم، کُدی که به حرف قبلی یا بعدی خود نمی‌چسبد، دیگر در این موارد به نیم‌فاصله نیازی نخواهیم داشت ضمن اینکه encoding فارسی وضع بهتری پیدا خواهد کرد و کسرهٔ معمولی و یٔ معمولی و همزهٔ معمولی با اضافهٔ فارسی قاتی نخواهند شد.

[saeidk]

این مطلب را که حتماً خوانده‌اید:
وقتی کسی به خواندن و نوشتن یک زبان عادت کند. کم کم با دیدن شکل یک کلمه آن را می‌خواند و دیگر به تک تک حروف آن دقت نمی‌کند مثلاً اگر بنویسید Brith باز هم خواننده آن را Birth می‌خواند ( از روی عادت).
این موضوع در فارسی هم هست. ضمن این که به بچه‌ها ابتدا کلمات را با اِعراب یاد می‌دهند اما کم کم آن ها عادت می‌کنند و کلمات را بدون اعراب می‌خوانند حرف اضافه هم همین طور است یعنی خواننده عادت می‌کند که بدون دیدن کسره در «کتاب ِ من» آن را بخواند و بفهمد (برای من که این طور است و کسی را ندیده‌ام که بگوید حتماً باید حرف اضافه نوشته شود وگرنه من نمی‌توانم بخوانم).
همانطور که حرف اضافه مانند اعراب حذف می‌شود حرف ی اضافه را هم می‌توان حذف کرد و مشکلی پیش نمی‌آید. من این همه دعوا سر این موضوع را نمی‌فهمم برای چیست اگر کسی در خواندن ترکیب «نامه من» مشکلی برایش پیش می‌آید یعنی مفهوم آن را نمی‌فهمد یا نمی‌تواند آن را تلفظ کند احتمالاً خوب فارسی را بلد نیست وگرنه اگر لازم است که بین این دو کلمه چیزی گذاشته شود پس بهتر است در همه کلمات اعراب هم گذاشته شود چون آن فرد احتمالاً در خواندن کلمات هم مشکل دارد
ببخشید که طولانی شد ولی به نظر من بحث در این باره بسیار مفید است

[Behnam]

saeidk جان نظرت به جای خود محترم. ولی این موضوع در دو عرصهٔ متفاوت مطرح می‌شود. از دیدگاه عقیده و سلیقهٔ شخصی، هرکس هرجوری که دوست دارد فارسی می‌نویسد. من وقتی «خانه من» را در متن ببینم به نظرم سکته دارد و باید اضافه داشته باشد. نظر من هم به جای خود محترم.
اما در مورد اصول نوشتار فارسی، یعنی همان اصولی که در سال اول دبستان به ما آموخته می‌شود و در بلوغ تصمیم می‌گیریم نادیده بگیریم یا نگیریم، زبان فارسی تکلیفش را با اضافه روشن نکرده است و چون نکرده است، زبان کامپیوتری هم بلاتکلیف مانده است. این دو موضوع را نباید با هم قاطی کرد.
من به عنوان نویسنده، به دلخواه اضافه را می‌نویسم یا نمی‌نویسم. به عنوان قلمساز هم (در صورت وجود یک کُد برای اضافه) می‌توانم اختیار کنم که کسرهٔ اضافه و یٔ کوچک اضافه هنگام تایپ شدن این کُد ظاهر شوند یا نشوند. تکنیک قلمسازی این امکان را هم می‌دهد که ظاهر شدن یا نشدن آنها را اختیاری کنم. اما چیزی که از نظر اصول نگارش مخدوش مانده است، این است که چرا «ی» در «پای من» اختیاری نیست ولی کسره در «دستِ من» اختیاری است. این چیزی است که کامپیوتر سر در نمی‌آورد چون با قواعد منسجم سر و کار دارد و چنین انسجامی در نگارش فارسی هنوز وجود ندارد. اگر ما کُد اضافه روی صفحه کلید داشتیم، نویسنده یا آن را تایپ می‌کند و یا نمی‌کند ولی بهرحال نقش آن در نگارش فارسی، چه در رسم‌الخط و چه برای کامپیوتر ابهامی نخواهد داشت.
البته ترجیح این است که این کُد اضافه در هر موردی که (برای کلاس اول دبستانی) لازم می‌آید تایپ شود و نویسنده بنا به سلیقهٔ خود از قلمی استفاده کند که آن را ظاهر می‌کند یا نمی‌کند.

[Reza.Y]

بهنام جان از طرفی برای جستجوی ریشه کلمه و مرتب سازی این ی کوچک روی ه (که هست اِ چسبان آخر و هه نیست) به عنوان یک کاراکتر جدا بهتر است (با یک mapping ساده می‌شود ه و لزومی نیست که ی تهش را برداری).
بعد هم این ی کوچک که فقط روی ه چسبان آخر کاربرد دارد. مثل ـِ و ـَ که نیست.
بعد توی این فونت‌ها هم که این رسما همزه شکل است.
در آخر هم حرف قلی را تایید می‌کنم.

[Behnam]

[نمایش]

بعد هم این ی کوچک که فقط روی ه چسبان آخر کاربرد دارد. مثل ـِ و ـَ که نیست.

از نظر اصولی، همین عبارت تو ناقض نظرت است. باید می‌نوشتی ی‌ی کوچک. (برای کلاس اول) و نیز باید می‌نوشتی چسبانِ آخر. من نمی‌خواهم روی aesthetics جدل کنم پس فرض را بر این بگیریم که اصلاً بحث بر سر یٔ کوچک نیست. بحث بر سر این است که نه این ی «ی» معمولی است و نه آن کسره کسرهٔ معمولی. این هر دو اضافه هستند و نقش کاملاً متفاوتی با کُدهایی که برای آنها بکار می‌بریم ایفا می‌نمایند.
در مورد کُدی که در یونیکد (و با نام ه با یٔ بالا- و نه همزهٔ بالا) به رسمیت شناخته شده است نیز با تو موافقم که از نظر ساختاری بگونه‌ای تعریف شده است که اصلاً بکار ما نمی‌آید. البته اِی چسبان آخر نوع بدون ی یا همزهٔ آن است ولی به هر حال به کار ما نمی‌آید.
در مورد شکل همزه برای یٔ کوچک، من هم چشمانم به همزه عادت دارد و به خودم خیلی فشار آوردم تا شکل یٔ کوچک را جایگزین کنم. اگر برای اضافه کُد متمایزی موجود بود، شاید نیازی به این کار نمی‌دیدم و همان شکل همزه را انتخاب می‌کردم که مأنوس تر است. ولی تا آن زمان، وظیفهٔ خود می‌دانم که بر این کمبود تأکید کنم.
ما نسل‌هاست که با حروفچینی نسخ زندگی کرده‌ایم. چشمانمان به شکل همزه برای متن چاپی عادت کرده است. با این وصف، در دستخط فارسی، ما همچنان ی می‌نویسیم. پایداری یک میراث فرهنگی بسیار تنومندتر از محدودیت‌های زمانی و سلیقه‌های فصلی است. حال خواهیم دید که این exhibitionism شاملو تا چه اندازه در مقابل این میراث فرهنگی دوام خواهد آورد!
خطرناک‌ترین کاری که ما می‌توانیم بکنیم این است که سلیقه‌های فصلی را جایگزین ساختاربندی اصولی زبان فارسی کنیم.

[Reza.Y]

راستش بهنام من می‌گویم یِ. یعنی دو تا ی نمی‌گویم. به خاطر همین هم ننوشتم. چسبان آخر را هم دلیلی بر کسره در آخر چسبان نیست چون اعراب پیش فرض محذوف است.
خانم معلم کلاس اول ما هم بهمان یاد داد که این مثل یک ی دم بریده نوشته می‌شود، پس زیبایی‌شناسانه من با همزه مشکل دارم. مشکل عدیده‌ای که این کد دارد این است که ما مثل سیریلیک (مثلا ы) هیچ کاراکتر دو تکه‌ای نداریم (اشتباه می‌کنم؟) و این کاراکتر دو عضو دارد. چون این نقش اضافه دارد حرف تو متین است که مثل کسره باید یک ی دم‌بریده اضافه هم داشته باشیم که نقشش شبیه اعراب است.
راستش من نمی‌دانم اصلا ساختاربندی اصولی فارسی که می‌گویی وجود دارد یا نه؟ تا من یادم می‌آید فرهنگستان فسیل بوده و دستورات خودشان را خود نقض می‌کنند. عده‌ای هم مثل شاملو و آشوری رسم‌الخط مخصوص داشته‌اند و راه خود را رفته‌اند.

[Behnam]

رضا جان شاید قبلاً در جایی گفته باشم که کل ماجرای قلم‌سازی من از آنجا شروع شد که در قلم‌های فارسی سیستم ۹ روی صفحه‌کلید فارسی سیستم ۱۰ همزه‌ام را پیدا نمی‌کردم. منظورم از همزه هم همان نام آشنایی است که برای آن می‌شناسیم. پس من هم از یک سو به شکل همزهٔ اضافه حساسیتی ندارم و از سوی دیگر این درجهٔ اهمیت قضیه را برای من روشن می‌کند.
از نظر قلم سازی، همهٔ اشکال مختلف اضافه را می‌توان ساخت و این مسئله‌ای نیست. حالا تو «یِ» تلفظ می‌کنی، این که چیزی نیست. در برخی از گویش‌های فارسی کسرهٔ اضافه اصلاً کسره نیست، فتحه است! «ی» هم با فتحه گویش می‌شود.
پس تا زمانی که کامپیوتر (و در درجهٔ اول خود ما) از این قضایا سر در بیاوریم هنوز خیلی کار دارد! چیزی که از هم‌اکنون می‌توان باز شناخت این است که هیچیک از این اشکال کُد ویژهٔ خودشان را ندارند و از کُدی استفاده می‌کنند که متعلق به کار دیگری است. همین که در «خانه‌ی من» ما ناچاریم از نیم فاصله استفاده کنیم و این به شکل مضحکی به یک «دستور العمل» و «استاندارد» بدل شده است خودش نشانهٔ آن است که از کُد مناسب برای ی اضافه استفاده نمی‌کنیم و همان ی در «پای من» به نیم‌فاصله نیازی ندارد! یعنی به عبارت دیگر دستورالعمل نگارش فارسی ما به عاملی جانبی از ویژگی‌های رفتاری حروف در یونیکد بدل شده است!
یک کُد ویژه برای اضافه، اگر تکلیفش را با گویش‌های گوناگون فارسی روشن نکرده باشد، دست‌کم تکلیفش را با کامپیوتر روشن کرده است و بعد قلمساز می‌تواند قلم‌های مختلفی مناسب گویش‌های مختلف بسازد. ولی در فقدان آن، میان «جای من کجاست» و «در جای جایِ این شهر بزرگ» نه برای دستور زبان و نه برای کامپیوتر تفاوتی میان «ی» و «جای» در دو عبارت نیست.
در مورد کارکتر دو تکه‌ای، کاملاً منظورت را نفهمیدم. تک تک حروف فارسی دو تکه‌ای و چند تکه‌ای هستند. چیزی که برای یونیکد اهمیت دارد -بویژه برای نگارش عربی که از آن سرسام گرفته‌اند!- نقش کاراکتر است و نه شکل آن. اگر همان نقش را با شکل دیگری ایفا می‌کند، باید از همان کُد استفاده کند. یعنی اینکه این با قلمساز است که به آن نقش «شکل» بدهد. اگر نقش متفاوتی ایفا می‌کند، باید کُد متفاوتی داشته باشد.
این دقیقاً موردی است که در مورد اضافه صدق می‌کند. اضافه نقش متفاوتی ایفا می‌کند. حال اینکه این نقش را به چه اشکالی ایفا می‌کند دیگر با قلمساز است که رتق و فتق کند. در مورد اضافه، این نقش بصورت مرئی یا نامرئی، و در صورت مرئی بودن، بصورت «ی» یا «ـِ» یا «ـٔ» ظاهر خواهد شد. در هر صورت، با هر شکلی که ظاهر شود، نقشی متفاوت با آن شکل در کُدهای موجود دارا می‌باشد. البته شاید بتوان برای تک تک این اشکال اضافه - به علاوهٔ شکل فتحه- کُد ویژهٔ اضافه تقاضا کرد ولی اولاً فکر نکنم یونیکد قبول کند و ثانیاً اینها همه خیلی جا روی صفحه‌کلید فارسی اشغال خواهند کرد.
ساختاربندی اصولی فارسی حالا حالاها کار دارد. اگر هرگز عملی شود. اما به عنوان قلمسازی که دنبال همزه‌ام می‌گشتم، حرف من این است که ابتدا اضافه را در اختیارم بگذارید، سپس امر و نهی کنید که چگونه از آن استفاده کنم یا نکنم. این نقطهٔ شروع خوبی است!