فارسی شکر است…

[Pooria Azimi]

من حس می‌کنم نسخهٔ «خیلی» بولد این قلم (فکر بهش black گفته می‌شه؟ منظورم تیتر یک صفحه‌ست که از بقیهٔ بولدهای صفحه (مثل نوشتهٔ خاکستری بالای سرش) بولدتره!) کمی نخراشیده‌ست و انگار با سنگ تراشیده شده (یا با ماشین‌تایپ‌های ۱۰۰ سال پیش تحریر شده).

اما چیزی که مهمه اینه که نسخهٔ عادی قلم که برای متن استفاده می‌شه خواناست، مثل تاهوما یا اریال بدریخت و مشمئزکننده نیست، و «ی» گوژپشت هم نداره.

(البته این‌که به‌چه‌دلیلی نوشته‌اند «فعلا» و نه «فعلاً» برای من معماست)

دوستان خارج از ایران شاید ندونند، اما روزنامه‌های داخل ایران معمولاً نسخهٔ PDF روزنامهٔ صبح رو شب قبلش(!) روی سایتشون به‌رایگان می‌گذارند: http://sharghdaily.ir - مثلاً برای دیدن صفحهٔ اول این شماره و این قلم با کیفیت بهتر می‌تونید روی آیکن قرمزرنگ PDF در بالا-سمت چپ کلیک بکنید.

[alireza3335]

پوریا راستی چند وقتی است که نمی‌توان به دیگر صفحات روزنامه شرق وPDF آن دسترسی داشت!

[saeidk]

می‌شود دسترسی داشت. شما امتحان کن

[AliGhz]

با پوریا دربارهٔ زمختیِ تیتر یک موافقم. روی دکه هم که دیدم، هم توجهم را جلب کرد (به فونت جدید) و هم توی ذوقم زد.

آن علامت ً را من خودم هم نمی‌گذارم و در دانشمند هم اینها را نمی‌گذاشتیم. به نظرم یک امرِ کاملا (یا شاید هم کاملاً یا حتی [حتا] کاملن) سلیقه‌ای است

[Pooria Azimi]

یعنی دستورها یا style guide های فارسی نگذاشتن تنوین رو پیشنهاد می‌کنند؟ اگر آره من باید از هزاران نفر که در طول سال‌ها فحششون دادم بابت رعایت نکردن تنوین عذرخواهی کنم هرچند، حتی اگر این‌طوری هم باشه باز به‌نظر من کار اشتباهیه.

[Arzhang]

با علی ق. موافق نیستم. نشانه‌های الفبایی ارتباطی به ذائقه و سلیقه ندارند. این طور رفتارها از دید من، صرفاً باعث آشفتگی بیش‌تر نگارش آشفته‌ی فارسی می‌شود. کلمات منتهی به تنوین، کلماتی هستند که از زبان عربی عیناً وارد فارسی شده‌اند ولی کم کم برخی آن را برای زبان کلمات فارسی هم به کار برده‌اند که البته غلط است مثل گاهاً. وقتی کلمه‌ای عیناً از زبانی وارد دیگری می‌ود، به کار بردن عین صورت املایی‌اش امری متداول و بلکه لازم است. مثال‌های فرانسوی‌ای که وارد انگلیسی شده‌اند از نمونه‌های آنند. با آن که در انگلیسی مثلاً اکسان وجود ندارد، این کلمات با اکسان نوشته می‌‌شوند. این اتفاق فقط در صورتی تغییر شکل می‌دهد که دو الفبا در ماهیت متفاوت باشند. مثلاً اگر الفبای ما اوستایی بود، طبیعتاً کلمه‌ای با تنوین را در آن با آوانگاری اوستایی می‌نوشتیم. به این ترتیب من نوشتن «اصلن» را درک می‌کنم اما نمی‌فهمم چرا باید بنویسیم «اصلا = aslaa» و بخوانیم اصلاً.

[saeidk]

با ارژنگ موافقم. اگر هم تنوین را دوست ندارید برابر فارسی آن را به‌کار ببرید. برای نمونه هیچ‌گاه به جای ابداً

[AliGhz]

حرف ارژنگ معقول است. اما نظر شخصی من این است که برخی علائم دست‌وپاگیر را به دلیل تکررِ واژه‌هایی که از آنها استفاده می‌کنند، می‌توان حذف کرد. مثلا مقسوم علیه را (که تصور نمی‌کنم برابر پارسی هم داشته باشد)، تقریبا کسی مقسومٌ علیه نمی‌نویسد. یا مثلا حتی را کسی حتی' نمی‌نویسد. موسا و عیسا می‌نویسند، اما نه موسی' و عیسی'. ما حتی تشدید را هم عملا نمی‌نویسیم. یا واژه‌هایی از اصل پارسی مثل خواهر را داریم که خوانش آنها با نوشتار آنها تفاوت دارد. پس این‌که بنویسیم اصلا و بخوانیم Aslan، امر غریبی نیست.

من به‌شخصه با اصلن و کاملن و نظایر آنها نمی‌توانم ارتباط برقرار کنم و اصلا و کاملا را ترجیح می‌دهم، و ترجیح می‌دهم اصلاً و کاملاً ننویسم. به جای سؤال و رؤیا، سوال و رویا را ترجیح می‌دهم و عقیده‌ام این است که این واژه‌ها آن‌قدر پارسی شده‌اند که بتوان خود را از شر علائم آوانگاریِ بی‌خاصیت و دست‌وپاگیر خلاص کرد. حتی الان خیلی‌ها (البته بیشتر به دلیل نبودن کاراکتر مربوطه در کی‌بردهایشان یا آن فونت خاص) دایرةالمعارف را هم دایره‌المعارف می‌نویسند. برخی هم مثل داریوش آشوری رسم‌الخط خاص خود را ابداع می‌کنند که در آن حتی ي هم کارکرد خاص خودش را دارد؛ و به گمان من این کار تنها خواندن متن را دشوار می‌کند بس که این رسم‌الخط عجیب اصرار دارد به خواننده خودش را تحمیل کند (گویی خواننده فرد نادانی است که بدون آن علائم و نشانه‌ها، قادر به خواندن متن نیست).

ما واژه‌ها را تک‌ به تک نمی خوانیم؛ یعنی مغز ما آنها را این‌طور پردازش نمی‌کند. بلکه تصویر آنها را اسکن می‌کند و ما در واقع با دیدن مجموعه‌ای از تصاویر، متن را می‌خوانیم. برای همین است که اَگرْ مَتن‌اي به شِکل‌اي دیرْآشنا' نگاشْتِه شَوَد، خانْدنِ آنْ مَتْنْ با وَقفِه و دُشو'اری اَنجامْ خاهَد یافْتْ و شاید ترجیح بدهیم از خیر این کار شاق بگذریم. اصلا و ابدا را مغز ما همان اصلاً و ابداً می‌بینید و پردازش می‌کند؛ چون آنها را درست علامتی همچون فتحه و کسره و… تصور می‌کند که فقط اگر متن ایهام داشته باشد، یا برای روان‌تر کردنِ خواندنِ متن، استفاده می‌شوند و جزئی ضروری از واژه نیستند.

صحبت سعید هم پیشنهاد خوبی است. اما چرا آدم خودش را از دایرۀ واژگان گسترده‌تر محروم کند؟ هیچ‌گاه و ابدا هر دو به یک حوزۀ معنایی اشاره می‌کنند اما بار و اثر معنایی مخصوص به خودشان را دارند که همیشه نمی‌شود یکی را به جای دیگری به کار برد.

[Ilia]

بنظر من رعایت این موارد بستگی زیادی به لحن و مخاطب نوشته دارد.

یعنی اگر متنی خودمانی نوشته میشود، خیلی از این علایم را میشود نگذاشت و به جایی هم بر نمیخورد. یعنی تنوین بگذاریم یا نگذاریم، خودمان که زبانمان فارسیست میفهمیم که یک تنوین آن بالا بوده که تایپ نشده است. اصلا کل زبان شیرین فارسی وقتی که بیشتر حروف با صدایش را نمینویسد، دیگر وضعش معلوم است که اصرار بر نوشتن تنوین یا تشدید بوسیلهٔ همه، آخرش راه به جایی نخواهد برد.

اما اصلاً را اصلن نوشتن، غلط است. ولی غلط هم به مرور زمان، وقتیکه خیلی رایج بشود دیگر غلط نیست و تبدیل میشود به روش جدید نوشتن. یعنی وقتیکه ما قبول کردیم که رابطهٔ این کلمه با ریشهٔ عربیش را به کل قطع کنیم، دیگر هر کاری خواستیم میشود کرد، چون صورت مسئله را عوض کرده‌ایم. اما که بایستی تصمیم بگیرد که از امروز تنوین را فارسی بکنیم یا نکنیم و اگر کسی گفت، آیا همه قبول خواهند کرد؟

اما از طرف دیگر، مشکل وقتی پیش می‌آید که بخواهیم یک نوشتهٔ درست و جدی بنویسیم. آنوقت است که این خودمانی نوشتن و هر کسی هر جور که دوست داشت نوشتن را نمیشود داشت. و مشکل کسانی که به هر دمبیلی نوشتن عادت کرده‌اند آنجا خودش را نشان میدهد که اگر سعی هم کنند، نمیتوانند یک پاراگراف جدی بنویسند که در هر جمله‌اش پنج تا غلط جدی نداشته باشد.

[Arzhang]

ایلیا جان. خداییش تو خودت چرا در کیبورد سنگ ـ ایلیا آن ء ی محبوبت را گذاشتی؟ تازه خیلی هم رویش کار کردی که حتماً آن را به صورت یک کاراکتر جدا به کار ببریم. حالا چه طور نوبت به تنوین که رسید، آن را مترتب به متن می‌کنی؟ اگر «ی» عزیز من یا «ء» محبوب تو ( ) نشانگر صدایی‌ست،‌ خب تنوین بدبخت هم همان کار را دارد می‌کند دیگر.
اما علی‌ جان. من منظورم این بود که ننوشتن این علائم خودش مشکلی به مشکلات بسیار زبان فارسی اضافه می‌‌کند. بنابراین نباید یک مشکل موجود را دلیلی برای اضافه کردن مشکلی دیگر حجت بیاوریم. مثلاً «رویا زیر مسئله را بررسی کن» که با یک خطای فاصله‌ای تایپ شده است، می‌تواند مشکل‌ساز باشد. حالا این مثال: «رؤ یا را دیدم» که خطایی مشابه رخ داده اما کمک می‌کند مطلب راحت‌تر خوانده شود. این که تایپیست بی‌دقت (که خودم باشم) فاصله را اشتباه کرده است، اشتباه است و کارش خطا، اما منظورم از این دو مثال این بود که از کنار این علائم به همین سادگی نمی‌توان گذشت. زبان فارسی خود به خود مشکلاتی در الفبا دارد که جوان‌های امروزه را سوق داده بنویسند: «ماله من» به جای «مالِ من» یا «لتمه» به جای «لطمه». منظورم این است که با بی‌توجهی بیش‌تر نباید مایه‌ی دشواری بیش‌تر یادگیری فارسی را بسازیم.
در کنارش داستان جست‌وجو هم هست. به اضافه‌ی «ک» و «ك» و «ي» و «ی» حالا دیگر باید به فکر «اً» و «ـَ ن» و «ی'» و «ا» هم بود. حالا فرض کن در یک متن قدیمی می‌خواهی جست‌وجو کنی «بغتةً». احتمالاً پشیمان می‌شوی!

[Ilia]

مگر تنوین را در کیبورد نگذاشتم ارژنگ جان؟

اگر بخواهی برگردیم سر «ی»، من فقط وقتی تایپ آنرا بجای هٔ قبول میکنم، که همه آنرا با نیم‌فاصله در قبلش تایپ کنند. و تازه آنوقت هم بنظرم زشت است و از بین بردن تکاملی است که در زبان ما برای بوجود آمدن آن بوده.

اما تنوین کاربردش بسیار کمتر از این ی است. و منهم منکر استفاده‌اش نیستم ولی نبودش هم آنقدر به خواندن لطمه نمیزند که نبود همزهٔ روی ه یا واو.

[Arzhang]

ای ولله... دوباره آمدیم توی صفحه‌ی دعوا
من نگفتم تنوین را توی کیبورد نگذاشته‌ای، و البته به دنبال بهانه هم نبودم که چماق «ی» و «هٔ» را علم کنم. می‌خواهم بگویم ارزش تنوین به اندازه‌ی همان بحث «ی» و «هٔ» است. تازه ما گرچه بر سر «ی» و «هٔ» با هم اختلاف داریم اما به نظرم به کار بردن «هٔ» به مراتب درست‌تر از به کار نبردن آن است: «همه ما می‌دانیم مدرسه درگاه آباد به چه‌قدر تعمیر نیاز دارد». چون این‌جا درگاه آباد اسم ناشناخته‌ای برای ماست احتمال این که آن را با دشواری بخوانیم بسیار است. من و تو یک ‌جایی از مسیرمان یکی‌ست. هر دو معتقدیم مصوتی باید ثبت شود. شیوه‌ی ثبت‌مان متفاوت است. اما کسانی که رفته رفته به ور افتادن این صداها کمک می‌کنند در حقیقت دارند به دشوارتر شدن آموزش و خواندن خط فارسی کمک می‌کنند. حرف من این است.

[Pooria Azimi]

بعنوان کسی که عقیده داره (اصطلاحاً) کامای آکسفورد (http://en.wikipedia.org/wiki/Serial_comma) نه‌تنها در انگلیسی بلکه در فارسی هم رعایتش «ضرورت» داره، موافقت کامل خودم با ارژنگ رو اعلام می‌کنم البته در انگلیسی خیلی‌ها، حتی بعضی روزنامه‌ها مثل نیویورک‌تایمز هم کامای آکسفورد رو رعایت نمی‌کنند؛ اما حداقلش اینه که بخاطر این‌که چندین style guide مطرح رعایتش رو لازم دونسته‌اند دستمون برای مؤاخذه‌شون بسته نیست!

اگر کسی پاسخ سؤال قبلی من (نظر style guide های فارسی در مورد تنوین) رو می‌دونه ممنون می‌شم اطلاع بده. چند نکته که من از یک کتاب دستور فارسی یادم مونده اینهاست، اما درست خاطرم نیست که اسم کتاب چی بود و این‌که آیا منبع رسمی و موردقبول عمومی بوده یا نه:
۱. رعایت ویرگول در مواقعی که باعث ابهام بشه ضرورت داره (اما نه مثل کامای آکسفورد، که چون هدفش علاوه بر رفع ابهام رعایت لحن و intonation هم هست، باید همیشه رعایت بشه).
۲. رعایت ً و ّ ضرورت داره.
۳. جز در عبارات غیرکاربردی عربی، نبابد ٌ و ٍ و(الف همزه‌دار) رو بکار برد.
۴. َ و ِ و ُ فقط در مواقع خاص و محدود باید استفاده بشن.
۵. فاصله بعد از علائم . و ، و ؛ و ! و ؟ و : و » و ) ضرورت داره، ولی قبلشون نباید فاصله گذاشت. در مورد ( و « طبیعتاً اوضاع برعکسه.
۶. هر کدام از این قوانین که باعث برهم‌خوردن معنا بشن یا ایجاد ابهام بکنند قابل شکستن هستند.

[Ilia]

پوریا جان، اگر از اساتید ادبیات بپرسی حتما میگویند که بایستی تنوین و تشدید را همیشه گذاشت. اما اینکه بتوانی در عمل مردم را مجبور به این کار بکنی، امر دیگریست.

منهم چند سال پیش خیلی سختگیرتر از الانم بودم. همهٔ آن قوانین که نوشته‌ای هم بنظرم درست می‌آید. بجز « را که میشود بعدش فاصلهٔ نشکن گذاشت. اما از آنجاییکه این فاصلهٔ نشکن در خیلی از دیوایس‌ها امکانش نیست، بناچار بعدش اصلا نباید فاصله باشد.

چیزی که الان از همه بیشتر من را ناراحت میکند، شکستن بیمورد کلمه‌هاست. مثل نوشتن چه قدر بجای چقدر یا بیش تر بجای بیشتر. ماشالاه فارسی چقدر قدرت کلمه‌سازیش زیاد بود که سیلابیش هم دارند میکنندش.

ارژنگ جان حمله!

[Pooria Azimi]

[نمایش]

اگر از اساتید ادبیات بپرسی حتما میگویند که بایستی تنوین و تشدید را همیشه گذاشت. اما اینکه بتوانی در عمل مردم را مجبور به این کار بکنی، امر دیگریست.

مسأله همینه - از کسی که گزارش پروژه‌ش رو با تاهومای ۱۶ پوینت بولد (از صدر تا ذیل همه با یک اندازه و قلم)، و از همه‌بدتر کلاً وسط‌چین پرینت می‌کنه و بدون شرمساری تحویل می‌ده که انتظاری نیست (برای من شاید ۱۰ بار این مورد پیش اومده). اما از روزنامهٔ معتبر و حرفه‌ای شرق انتظار می‌ره که قواعد نگارشی رو رعایت بکنه. حداقل اعتراض اولیهٔ من به این بود

در ضمن، نباید به دشمن لقمهٔ آماده بدی - «ماشالاه» دیگه چه صیغه‌ایه؟