فونت xwzar

[saeidk]

من از آقا بهنام یک سوال دارم. بین فونت xzar و xwzar چه تفاوتی وجود دارد که وقتی در ورد ویندوز از آنها استفاده می‌کنیم نوشته با xzar حروف مثل ورد مک به صورت جدا ازهم هستند ولی در xwzar این مشکل وجود ندارد.
دلیل پرسیدن هم کمی فنی است. من قصد داشتم قلمهای یاقوت و لوتوس قدیمی را با حفظ ویژگی‌های قبلی به شکلی که بشود متون قبلی را بدون تغییر بازکرد، ‌کمی تغییر دهم تا حرف ی فارسی را هم داشته باشند چون آنها آن را ندارند و در ورد ویندوز تنها حرف ی به صورت حرف تنها در وسط کلمه باقی می‌ماند. وقتی با fontlab این کار را انجام می‌دهم در ورد ویندوز و textedit دیگر حروف به هم نمی‌چسبند و این موضوع من را کلافه کرده است...

[Behnam]

سعید جان این داستان سر دراز دارد! پرسش تو مرا به یاد آغاز کار خودم انداخت. تنها تفاوت در این است که تو دنبال «ی» فارسی هستی و من در آن زمان بویژه دنبال «همزه» خودم بودم. البته «ی» فارسی هم نداشتم ولی از فانتهای اپل نمیشد فهمید.
اولاً من باید از علی خواهش کنم که آن X Zar را که به همراه XW Zar می‌آید از بخش دانلود بردارد چون نتیجه‌ای جز سردرگمی برای همه و بیش از همه برای خود من نداشته است.
ثانیاً از تفسیری که داده‌ای باید نتیجه گرفت که X Zar که صحبتش را می‌کنی آنی است که در یک بستهٔ فانت بنام سری ایکس قرار دارد که چند سال پیش درست کرده بودم و در ایرماگ موجود است.
آن سری تنها برای مکینتاش درست شده بود و در ویندوز کار نمی‌کند زیرا جداول OpenType ندارد. این جداول برای حروفچینی متون فارسی در ویندوز ضروری است و در فقدان آن حروف تنها و نچسبیده ظاهر خواهند شد.
اگر با FontLab یکی از این قلمهای یاقوت یا لوتوس را باز کنی و روی آیکان OT کلیک کنی، مشاهده خواهی کرد که جداول OT چه شکل و شمایلی دارند. در این دستورات OT برای جایگزینی گلیف ها، تو به lookup هائی مانند این برخورد خواهی کرد:
feature medi { # Medial Forms
script arab; # Arabic
lookupflag RightToLeft;
sub @class2 by @class3;
} medi;
این کلاس های گلیف را می‌توانی با کلیک کردن روی آیکان Classes/Collections مشاهده کنی. در این کلاس ها، گلیف ها ایندکس شده اند یعنی مثلاً طبق lookup بالا، اولین گلیف کلاس۲ با اولین گلیف کلاس۳ جایگزین می‌شود و پنجمین گلیف کلاس۲ با پنجمین گلیف کلاس۳ و الیٰ آخر.
برای حروفچینی خط فارسی و عربی در ویندوز دست‌کم سه تا از این feature های OT ضرورت دارند. برای initial forms و برای medial forms و برای final forms حروف. البته بعضی حروف شکل اولیه و میانه ندارند مانند الف و دال ولی اگر به ترتیبی که این feature ها نوشته شده اند و ترتیبی که گلیف ها در کلاسهای مختلف ایندکس شده اند توجه کافی داشته باشی خودت قضیه دستت خواهد آمد.
در مکینتاش از تکنولوژی OT استفاده نمی‌شود و تکنولوژی خود اپل به عنوان AAT بکار می‌رود و این کار بصورت کاملاً متفاوتی صورت می‌گیرد. البته نتیجهٔ کار کمابیش یکسان است و به موتور متن instruction می‌دهد که در شرایط و context های مختلف، حرف مجزا و تنها را (که با صفحه کلید تایپ شده است و در کُد متن موجود است) با چه فرمی از فرمهای اولیه و میانه و پایانی جایگزین کند.
متأسفانه تو با FontLab نمی‌توانی جداول AAT بنویسی و ابزار دیگری هم جز ابزار خود اپل برای این کار وجود ندارد که کار کردن با آن بسیار دشوار است. اما برای ویندوز می‌توانی فانت فارسی بسازی و FontLab جداول OT تو را در فانت کمپایل خواهد کرد.
پس همانطور که می‌بینی قضیه صرفاً این نیست که چهار گلیف برای «ی» فارسی و چهار گلیف برای «ک» فارسی به فانت اضافه کنی. باید به فانت instruction بدهی که با این گلیف ها چکار کند.
در بازگشت به پرسش اولیهٔ تو، X Zar که در بستهٔ قلمهای سری ایکس موجود است تنها AAT دارد و بدون OT روی ویندوز کار نمی‌کند. قلمهای ویندوز هم تنها OT دارند و بدون AAT روی مک کار نمی‌کنند.
XW Zar اولین نمونه از سری جدید فانتهای ایکس است که هم OT دارند و هم AAT و مشغول ساختن آنها هستم ولی به این زودی ها آماده نخواهند شد!
امیدوارم این توضیحات کار تو را راه بیاندازد. در آغاز کمی ترسناک است ولی اگر حوصله بخرج دهی ظرف چند هفته اولین فانت فارسی مجهز به OT خود را خواهی ساخت!

[saeidk]

خیلی ممنون از پاسخ دقیق و کامل شما.
اینها که گفتید برای otf بود حال اگر اپن تایپ نخواهیم آن وقت چه کنیم. یعنی بخواهیم یک فونت ttf ساده بسازیم که علائم فارسی داشته باشد فرض کنید از ابتدا باشد و بخواهیم یک فونت را از اول درست کنیم بازهم به غیر از اختصاص یونیکد به گلیفها باید این مراحلی که شما ذکر کردید طی کنیم.
آیا مرجعی برای توضیح ویژگی‌های فارسی وجود دارد. منظورم این است که در سایتها و برنامه‌ها درباره ساخت فونت لاتین توضیح می‌دهند ولی درباره عربی زیاد توضیح نمی‌دهند.
راستی با volt هم اگر این قلمها را compile کنیم باز به صورت جدا از هم دیده می‌شوند.
---------
با سپاس

[Behnam]

ttf جداول ot را می‌پذیرد و اتفاقاً شما باید ttf بسازید، منتها با آن جداول ot. فانتهائی را هم که در نظر دارید از همین گونه اند. من تاکنون با volt کار نکرده‌ام چون فقط روی pc کار می‌کند ولی برای ساختن امکانات پیچیده تر ot مناسب تر است. البته با fontlab می‌شود ot را که در volt ساخته اید حفظ کنید. در هر صورت وارد کردن اطلاعاتی که در بالا ذکر کردم از واجبات است.
فانتی که صرفاً کُدهای یونیکد برای گلیفهایش داشته باشد قابلیت استفادهٔ بسیار محدودی دارد. مثلاً در Mellel روی مک می‌توان از آن استفاده کرد. در Firefox هم گمان می‌کنم که قابل استفاده باشد. ولی تقریباً همهٔ واژه پردازان روی ویندوز به فانت ttf مجهز به ot نیاز دارند. در مک هم اکثراً به AAT نیاز دارند.
حق با توست. مرجع اطلاعات برای فانت سازی خط عربی بسیار محدود است. ولی انجمن گفتگوهای volt و همجنین مقالات و مطالبی که در سایت volt وجود دارد شاید بهترین مرجع موجود باشد.
قرار ندادن جداول مذکور در فانت فارسی آن را عملاً در اکثر شرایط بی‌فایده میسازد زیرا اکثر موتور متن های برنامه های مختلف به وجود آنها برای حروفچینی نیاز دارند.
علت اینکه موتور متن متکی به یونیکد گسترش نیافته است این است که این شیوهٔ حروفچینی با محدودیت های ذاتی روبروست و از پس شرایط و نیازهای مختلف بر نمی‌آید. این چندان برای زبان فارسی مطرح نیست چون کُدهای فارسی در یونیکد تقریباً کامل است ولی سازندگان نرم افزار، آن را صرفاً برای یک زبان راست به چپ خاص درست نمی‌کنند. مثلاً برای زبان کُردی، حروفی که علامت «۷» در بالای آن دارند (ێ ڕ ڒ ڵ ڶ و غیره که اگر با XW Zar این مطلب را بخوانی این حروف برایت قابل مشاهده هستند) بجز کُد برای حرف اصلی (در U+0600 یعنی آن کُدی که در صفحه کلید قرار می‌گیرد و وارد کُدبندی متن می‌شود) اصلاً کُدی برای اشکال اولیه و میانه و آخرین آن ندارند و بدون تکنولوژی ot یا AAT اصلاً قابل نمایش نیستند. این سیاستی است که ظاهراً یونیکد از این پس دنبال خواهد کرد و برای حروف جدید، تنها برای حرف اصلی کُد گذاری می‌کند و حروفچینی آن را به تکنولوژی فانت سپرده است.

[iSam]

سلام به همه بخصوص بهنام عزیز . این لینک را یکی از دوستان برام فرستاده که برای فونت هست و فکر کنم جالب هست , یه نگاهی میندازی بهنام ؟ موفق باشی .

http://www.linguistsoftware.com/la.htm

[Behnam]

این فانتها آنطور که توضیح داده شده است به دو صورت عرضه می‌شوند. یکی مطابق سیستم ۹ مکینتاش که با یونیکد مطابقت کامل ندارد و دیگری بصورت «هک» در چارچوب encoding لاتین که با صفحه‌کلید انگلیسی و در نرم افزارهائی که پشتیبانی از خطوط راست به چپ ندارند متن عربی یا فارسی را نمایش می‌دهند. چیزی شبیه کاری که تسنیم و پرنیان می‌کنند با این تفاوت که فانتهای تسنیم به نظرم زیباترند.
در هر صورت این فانتها با یونیکد مطابقت ندارند و متون فارسی تولید شده در نرم‌افزارهای مربوطه بدون وجود «مبدل» در محیط یونیکد قابل استفاده نیستند. با وجود مبدل هم نتیجهٔ کار روشن نیست. آشنائی مختصر من صرفاً در مورد فانتهای مطابق یونیکد است مانند همین قلم که در ایرماگ مشاهده می‌کنید.

[saeidk]

این «آشنایی مختصر »دیگه خیلی شکسته‌نفسی بود.
من که به غیر از شما کسی دیگری که این همه اطلاعات در این زمینه داشته باشد ندیده‌ام

[iSam]

ممنون بهنام جان از برسیت , خوب شد که بالاش پول ندادم . البته بعدا در مورد فونت ازت کمک میگیرم , موفق و سربلند باشی .